PL EN



Pierwsze światło teleskopu SALT

Po pięciu latach od rozpoczęcia budowy (oficjalne wmurowanie kamienia węgielnego nastąpiło w sierpniu 2000) Southern African Large Telescope (Wielki Południowoafrykański Teleskop - SALT) zarejestrował tzw. "pierwsze światło". Pierwsze światło oznacza, że przyrząd uzyskał obraz o jakości określonej w specyfikacji projektowej. Teleskop został zbudowany przez konsorcjum 11 instytucji naukowych z Południowej Afryki, Niemiec, Nowej Zelandii, Polski, Stanów Zjednoczonych i Wielkiej Brytanii. Ze strony polskiej wkład finansowy w budowę teleskopu, obok Ministerstwa Nauki i Informatyzacji (MNiI) wniosły: Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Uniwersytet Jagielloński, Uniwersytet Mikołaja Kopernika oraz Centrum Astronomiczne im. Mikołaja Kopernika Polskiej Akademii Nauk. Oficjalnym koordynatorem z ramienia MNiI (ze strony polskiej) było Centrum Astronomiczne. Oprócz udziału finansowego strona polska wniosła wkład intelektualny w budowę teleskopu. Głównym specjalistą optycznym w zespole konstrukcyjnym był absolwent Wydziału Mechatroniki Politechniki Warszawskiej Arkadiusz Swat.

Polska poniosła prawie 11% (niecałe 3 mln USD) kosztów realizacji projektu, które wyniosły 28 mln dolarów (22 mln sam teleskop i 6 mln instrumenty). W zamian, polscy astronomowie będą wykorzystywać 11% czasu pracy tego urządzenia.

Ten największy na półkuli południowej, a i na świecie, teleskop został zbudowany na płaskowyżu Karoo (obszar półpustynny), 370 km na północ od Kapsztadu, na wysokości 1759 m npm. Konstrukcja teleskopu jest nowatorska. Zwierciadło jest mozaiką 91 sześciokątnych płyt szklanych z napyloną substancją w idealny sposób odbijającą docierające światło. Całkowita jego powierzchnia odpowiada monolitycznemu (jednolitemu) zwierciadłu o średnicy 10,5m. Ruchome części teleskopu ważą 82 tony, a przykrywająca go kopuła ma 30 m wysokości. Dotychczas największym teleskopem będącym w dyspozycji polskich astronomów był teleskop OGLE, o średnicy zwierciadła 1,3 m, działający w Obserwatorium Las Campanas w Chile.

Dzięki oryginalnej konstrukcji mechanicznej, przy częściowym ograniczeniu ruchów teleskopu, zredukowano koszt jego budowy o ok. 70% w stosunku do kosztów budowy tradycyjnego teleskopu o podobnych rozmiarach. W trakcie obserwacji mozaika 91 sześciokątnych płyt szklanych teleskopu pozostaje nieruchoma, a obiekt na niebie jest śledzony przez ruchomy układ optyczny, zamontowany 12m wyżej na ruchomych szynach. Wykorzystując pozorny ruch gwiazdy czy galaktyki na sferze niebieskiej (na skutek ruchu obrotowego Ziemi), dzięki ruchomym elementom optyki teleskopu, jeden obiekt może być obserwowany przez 1-2 godziny. Lokalizacja i budowa teleskopu pozwala na obserwowanie 70% powierzchni całego nieba południowego. Teleskop będzie obsługiwany przez stały zespół astronomów oraz specjalistów z innych dziedzin, mieszkających na miejscu w obserwatorium. Astronomowie drogą elektroniczną będą wysyłać listę obiektów do obserwacji i tą samą droga otrzymywać gotowe wyniki obserwacji. Ten system organizacji pracy znacznie przyspieszy i potani naszą pracę.

Doniesienie o zarejestrowaniu pierwszego światła oznacza, że prawidłowo działają dwa pierwsze instrumenty zaplanowane dla tego teleskopu: kamera monitorująca (SALTICAM) i spektrograf średniej rozdzielczości (Spektrograf im. Roberta Stobie). W budowie jest następny instrument, spektrograf dużej rozdzielczości, który zostanie zainstalowany na teleskopie do końca 2007 roku. Wielkość teleskopu i czułość instrumentów w jakie jest wyposażony jest tak duża, że przy ich pomocy można by zobaczyć świeczkę zapaloną na Księżycu.

Polscy astronomowie planują wykorzystanie SALT przede wszystkim do wyznaczania składu chemicznego i badania ewolucji bardzo odległych i słabo świecących gwiazd, galaktyk, planetoid, obiektów na peryferiach Układu Słonecznego, poszukiwania pozasłonecznych planet i innych.

Oficjalne oddanie teleskopu do użytku nastąpi w dniu 10 listopada br., a uroczystość, obok licznych ministrów i rektorów, zaszczyci swoim udziałem Prezydent Republiki Południowej Afryki Thabo Mbeki.

Wyjaśnienia

1. Rok świetlny jest to odległość jaką światło pokonuje w ciągu roku tj. 9.46 x 10¹² km.

2. Polska społeczność astronomiczna liczy około 150 czynnych zawodowo astronomów.

Dodatkowe informacje:

prof. Marek J. Sarna tel. (+48) 22 32 96 111 e-mail: sarna@camk.edu.pl

prof. Janusz Kałużny tel. (+48) 22 32 96 137 e-mail: jka@camk.edu.pl

dr Wojciech Pych tel. (+48) 22 32 96 197 e-mail: pych@camk.edu.pl

Centrum Astronomiczne im. M. Kopernika PAN
ul. Bartycka 18
00-716 Warszawa


Wszystkie zdjęcia zamieszczone poniżej można publikować bez ograniczeń.

Pierwsze zdjęcia wykonane za pomocą teleskopu SALT

Mgławica Lagoon (obszar centralny)

Mgławica jest oddalona od Słońca o około 3800 lat świetlnych. Jest to obszar formowania się młodych, wielokrotnie masywniejszych od Słońca gwiazd. Mgławica świeci dzięki światłu emitowanemu przez te młode gwiazdy. Zdjęcie zostało wykonane (tak jak wszystkie pozostałe) kamerą monitorującą SALTICAM i złożone z trzech ekspozycji: w świetle ultrafioletowym, widzialnym i podczerwonym. Rozmiary kątowe obiektu to około 1/3 średnicy Księżyca w pełni.


Mgławica Trifid

Następny przykład młodej mgławicy, obszaru formowania się gwiazd. Widoczne są ciemne obszary pyłu pochłaniającego całkowicie światło okolicznych gwiazd. Rozmiary kątowe mgławicy to około 1/4 średnicy Księżyca w pełni.


Gromada kulista 47 Tuc

Gromady kuliste to najstarsze skupiska gwiazd w naszej Galaktyce. Wiek tej gromady ocenia się na około 10-12 miliardów lat. 47 Tuc zawiera ponad 10 milionów gwiazd (to jest tak dużo jak w galaktykach karłowatych). Gromada oddalona jest od Słońca o około 15 tysięcy lat świetlnych.


NGC 6744

NGC 6744 to ogromna galaktyka spiralna. Widoczne są ramiona spiralne bogate w młode gwiazdy. Leży w odległości około 30 mln lat świetlnych i ma rozmiary prawie 150 tysięcy lat świetlnych. Jest to galaktyka bardzo podobna do naszej z tym, że widzimy ją od frontu.


NGC 6152

NGC 6152 to tzw. Gromada otwarta licząca około miliarda lat. Wszystkie gwiazdy wchodzące w jej skład narodziły się w tym samym czasie. Gromady otwarte formowały się w okresie, gdy struktura naszej Galaktyki była już dobrze wykształcona a ilość materii do zagospodarowania ograniczona. Dlatego też gromady otwarte są wielokrotnie mniej liczne niż kuliste.


Widok teleskopu SALT

Zdjęcie teleskopu nocą z widocznym południowym biegunem nieba.


Kopuła teleskopu o zachodzie Słońca.


Zdjęcie fragmentu zwierciadła teleskopu.



Deklaracja dostępności       |       Webmaster: pych@camk.edu.pl